۱۹
مهر
معمولا افراد با شنیدن واژهی انتقاد، خاطرات تلخی برایشان تداعی میشود و در برابر هرگونه انتقادی که از آنها میشود، حالت تهاجمی به خود میگیرند و مقاومت میکنند. با بهکارگیری اصولی که در این نوشته یاد میگیریم، میتوانیم تا حد زیادی تبعات منفی انتقاد از دیگران را کاهش بدهیم. در واقع در اینجا با هنر انتقاد سازنده آشنا خواهیم شد.
تفاوت بین انتقاد مخرب و انتقاد سازنده:- انتقاد مخرب: هیچ گزینه و پیشنهادی برای بهبود شرایط فعلی ارائه نمیدهد. فقط مشکلات را بدون هیچ راهکاری برای بهتر شدن، بیان میکند. فرد منتقد سعی میکند مواردی را که از نظر وی ایراد دارد، بیان کند و گاه این انتقاد حس بدی را در مخاطب ایجاد میکند. شاید فرد از گفتن این انتقادات منظور خاصی نداشته باشد ولی گاهی این انتقادات آنقدر تند و بیپرواست که اعتمادبهنفس فرد انتقادشونده کاملا از بین میرود و انگیزهای برای انجام یا اصلاح کار در فرد باقی نمیماند.
- انتقاد سازنده: در این شیوهی انتقاد علاوه بر بیان نقاط ضعف، راهکارهایی نیز برای بهبود شرایط پیشنهاد میشود. این نوع انتقاد به فرد کمک میکند تا علاوه بر شناسایی اشکالات خود با استفاده از راهحلهای پیشنهادی در جهت اصلاح مشکلات گام بردارد. در این شیوهی انتقاد، نهتنها اعتمادبهنفس فرد از بین نمیرود، بلکه فرد با اشتیاق بیشتری در جهت رفع مشکلات خود تلاش میکند.
بهترین روش این است که قبل از بیان هرگونه انتقادی، به بازخورد آن و عکسالعمل فرد انتقادشونده نیز فکر کنیم. در این مقاله سعی شده است چند راهکار کوتاه اما بسیار کاربردی برای بیان انتقاد بیان شود:
۱. در انتقاد سازنده بر رفتاری که دوست داریم، تمرکز میکنیم
بازخورد خوب، چه مثبت و چه منفی بر رفتار تمرکز میکند. نکتهای که یک انتقاد را سازنده و یا مخرب میکند، نحوهی واکنش ما نسبت به آن رفتار است. در انتقاد سازنده، بدون توجه به این مسئله که این رفتار از طرف چه کسی و با چه اعتقاداتی سرزده است، یک گام فراتر میگذاریم و به رفتاری اشاره میکنیم که آن را دوست داریم نه اصلاح رفتاری که دیدهایم و دوست نداشتهایم.
نکته مهم در انتقاد سازنده:- به جای گفتن جملاتی مانند: «لطفا این کار را نکن، من از آن منتفرم» بگویید: «به نظرم اگر اینگونه رفتار میکردی، بهتر بود»
انتقاد کردن با این جملات برای فرد بسیار خوشایندتر است و بهتر هم از سوی او پذیرفته میشود، زیرا در این شیوه شما به صورت کاملا شفاف رفتاری را که دوست دارید بیان میکنید و در واقع یک راهحل یا گزینهی پیشنهادی برای تغییر ارائه میدهید.
۲. در انتقاد سازنده فقط از جانب خودتان صحبت کنید و از کلیگویی پرهیز کنید
مثلا بگویید: «من این کار را دوست ندارم». شاید کمی خودخواهی باشد اما فراموش نکنید شما از قصد، نیت و طرز فکر دیگران آگاه نیستید و فقط میتوانید از طرف خودتان حرف بزنید و انتقاد کنید. به همین خاطر هم بهتر است فقط احساس خود را از آن کار یا رفتار بیان کنید. برای مثال، ممکن است بگویید: «وقتی این کار را انجام میدهی، من فلان حس را دارم.»
در انتقاد سازنده، شما به رفتاری اشاره میکنید که دوست دارید ببینید و به همین خاطر باید حس بهتری را به فرد انتقادشونده منتقل کنید، تا انگیزهی تغییر رفتار در او بهوجود بیاید.
نکتهی مهم در بازخورد سازنده:- نگویید: «وقتی این کار را میکنی، من این احساس را دارم.» بهتر است بگویید: «اگر به جای این کار فلان کار را انجام بدهید، احساس بهتری در مورد شما خواهم داشت.»
۳. انتقاد سازنده و مؤثر باید خیلی خاص باشد
انتقاد خوب تا جایی که ممکن است، باید خاص باشد. هرچه فرد مقابل جزئیات بیشتری از رفتار مطلوب مورد نظر شما بداند، راحتتر میتواند آن را انجام بدهد.
اصلا لازم نیست در مورد رفتاری که دوست ندارید صحبت کنید؛ بهتر است فقط از فرد بخواهید به شیوهی دیگری عمل کند.
نکتهی مهم در بازخورد سازنده:- کافی است از فرد بخواهید کاری را که شما دوست دارید، انجام بدهد و اصلا به رفتار قبلی او اشاره نکنید. مثلا بگویید: «ممکن است این کار را انجام بدهید؟ اگر این کار را بکنید، لطف بزرگی به من کردهاید.»
این شاید در بلندمدت راهحل مناسبی نباشد، اما رفتاری را که شما دوست دارید به شیوهای مناسب و البته مؤثر به فرد نشان میدهد.
۴. بهتر است سریع به هر رفتاری واکنش نشان بدهید
اصلا خوب نیست تا بین رفتاری که از فرد سر میزند و واکنش شما به آن رفتار فاصلهی زیادی باشد.
برای اینکه بازخورد تأثیر خوبی بر فرد انتقادشونده داشته باشد، باید فوری و با کمترین فاصله انجام شود. در واقع تا تنور داغ است، نان را بچسبانید. وقتی زمان زیادی از آن رفتار بگذرد، موضوع تازگی خود را از دست میدهد و عکسالعمل شما به آن رفتار هم دیگر تأثیر خوبی نخواهد داشت.
اگر به خاطر چیزی که اتفاق افتاده است عصبانی هستید، بهتر است کمی صبر کنید تا آرام شوید بعد نسبت به آن رفتار واکنش نشان بدهید.
نکاتی که همیشه باید بهخاطر داشته باشید:- عصبانی نشوید!
- سعی نکنید انتقام بگیرید، کمی صبر کنید تا آرامتر شوید و بعد در مورد موضوعی که عصبانیتان کرده است، صحبت کنید.
- در هنگام عصبانیت، انتقاد کردن را بیخیال شوید. بیان هر گونه انتقادی در هنگام عصبانیت تنها موجب دلخوری میشود.
۵. بازخورد باید شنیده شود تا تأثیرگذار باشد
انتقاد باید زمانی بیان شود که فرد آمادگی شنیدن داشته باشد. مطمئنا وقتی هر دو نفر عصبانی یا خسته هستند زمان مناسبی برای بیان انتقاد نیست. باید زمانی را برای انتقاد کردن انتخاب کنید که فرد آمادگی شنیدن و پذیرش انتقاد را داشته باشد.
نکات مهم را یادداشت کنید و سعی کنید در اولین فرصت سر صحبت را باز کنید. آسمان و ریسمان نبافید و صاف بروید سر اصل مطلب. کلی گویی نکنید، تنها نکاتی را که یادداشت کردهاید با لحن خوب و دوستانه بیان کنید.
قبل از اینکه هرگونه انتقادی بکنید، چه مثبت و چه منفی، به این فکر کنید که اگر شما جای آن فرد بودید، دوست داشتید چگونه رفتار میکردید و دوست داشتید بقیه با شما چگونه رفتار کنند.
انتقاد چگونه بیان شود تا برای شما قابل قبول باشد؟
این سؤال را از خودتان بپرسید و سعی کنید بدون رودربایستی به آن پاسخ بدهید.
اگر مطمئن شدید که پاسخ درست به این سؤال را پیدا کردهاید، آن را با دیگران هم در میان بگذارید.
انتقاد مخرب و انتقاد سازنده
اصول انتقاد سازنده
قبل از انتقاد کردن از کسی، اول کمی با کفشهای او راه بروید
